เรือพระที่นั่งอนันตนาคราช

เรือพระที่นั่งอนันตนาคราช เป็นหนึ่งในเรือพระที่นั่งบัลลีงก์ในกระบวนพยุหยาตราชลมารค สร้างขึ้นครั้งแรกในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยทรงมีพระราชดำริความถึงว่าพระที่นั่งครุฑของเดิมก็มีอยู่แล้ว แต่พระที่นั่งนาคยังหามีไม่ จึงได้รับสั่งโปรดเกล้า โปรดกระหม่อมให้ สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนราชสีหวิกรม (พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าชุมสาย กรมขุนราชสีหวิกรม) เอามาดเส้น 4 ศอก (ซึ่งหมายความถึง เอาเรือไม้ขุดทั้งลำเรือ ที่มีความยาวเกิน 40 เมตร  1 เส้น = 40 เมตร เอามาเกลาแต่ผิวให้เรียบ เรือที่มีขนาดยาวเกิน 1 เส้น จะเรียกว่ามาดเหลาเส้น ดังนั้นเรือพระที่นั่งอนันตนาคราชจึงมีความยาวมากกว่า 40 เมตรขึ้นไป) เมื่อได้ไม้มาก็ทำการเหลาให้เกลี้ยงให้ได้มาดเส้น 4 ศอก โดยมีโขนลำเรือเป็นพญาอนันตนาคราช หรือพญานาค 7 เศียร และได้ชื่อว่าเรือพระที่นั่งอนันตนาคราช

ต่อมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชการที่ 4 โปรดใช้เรือพระที่นั่งอนันตนาคราช เป็นเรือพระที่นั่งลำทรง โดยมีการตั้งบุษบก ผูกม่านที่บุษบกที่ทำด้วยผ้าตาด มีนักสราชประจำทั้งด้านหน้าและด้านหลังส่วนหัวของลำเรือ ที่ส่วนหัวเรือจะมีช่องสำหรับใส่ปากกระบอกปืนจ่ารงคร่ำเงิน ด้านหน้าของบุษบกจะตั้งเครื่องสูง เช่น มีฉัตร 7 ชั้น 1 องค์ ฉัตร 5 ชั้น 3 องค์ ด้านหลังบุษบกจะมีฉัตร 4 ชั้น 1 องค์ ฉัตร 5 ชั้น 2 องค์ มีพระกรด พระโบก บังพระสูรย์ และบังแทรก ด้านหน้าพระแท่นมีอาวุธผูกติดไว้ อันได้แก่ ปืนนกสับ พระแสงง้าวนากถมเงิน ด้านท้ายพระแท่นมีทวน 1 คู่  มีจหมื่นมหาดเล็กข้างละ 2 ท่าน สำหรับเชิญพระแสงตีนตอง มีจางวางปลัดทูลฉลองและหุ้มแพรอยู่หน้าพระที่นั่ง มีพลเลวอยู่ท้าย 2 นาย พลพายใช้พายทองและฝีพายจะใช้ท่านกบิน

สำหรับเรือพระที่นั่งอนันตนาคราชลำที่ใช้อยู่ในปัจจุบันนั้นสร้างขึ้นในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6 ตั้งแต่ปีพ.ศ.2457 เป็นเรือพื้นเขียว กว้าง 2.95 เมตร ยาว 42.95 เมตร ลึก 0.76 เมตร น้ำหนัก 15.36 ตัน กินน้ำลึก 31 เซนติเมตร ใช้ฝีพายจำนวน 54 นาย นายท้าย 2 นาย

เมื่อปีพ.ศ.2510 ได้รับการซ่อมแซมเป็นการชั่วคราวสำหรับใช้ในการเสด็จพระราชดำเนินถวายผ้าพระกฐิน ดำเนินการโดยบริษัท สหายสันต์ จำกัด

พ.ศ.2512 ดำเนินการซ่อมตัวเรือใหม่ทั้งหมด ซ่อมลวดลายและเครื่องตกแต่งทั้งหมด

เนื่องด้วยมีงานสมโภชกรุงรัตนโกสินทร์ 200 ปี ในวันที่ 5 เมษายน พ.ศ.2525 จึงต้องมีการดำเนินการซ่อมแซมครั้งใหญ่ โดยในปีพ.ศ.2524 เริ่มซ่อมแซมตั้งแต่วันที่ 4 กันยายน ทำการเปลี่ยนตัวเรือที่ผุพังและชำรุดไปตามกาลเวลา ตกแต่งลวยลายใหม่ ทาสีตัวเรือใหม่ ลงรักปิดทอง และอื่น ๆ ให้สวยงาม และเสร็จสมบูรณ์เมื่อวันที่ 2 มีนาคม พ.ศ.2525 ซึ่งดำเนินการโดยบริษัท สหายสันต์ จำกัด เป็นผู้รับเหมางานซ่อม